ASANSÖRÜN TARİHÇESİ NEDİR? MUCİDİ KİMDİR?

Asansörden ilk bahseden Romalı mimar Vitruvius’tur. Vitruvius ilk asansörü Arşimed’in kurduğunu söyler. İlk asansörün 236’da icat edildiğine ve modelinin bir tambur etrafına sarılı kaldırma halatlarıyla çalıştığına inanılmaktadır. Bu halatlar doğrudan insan gücü tarafından işletilen bir bocurgata bağlıdır. Bocurgat, kelime anlamı olarak; ağır yüklerin çekilmesinde kullanılan, bir manivela yardımıyla döndürülen ve döndürüldükçe de ağır yükün bağlı bulunduğu halatı kendi üzerine saran dolap demektir.
18. yüzyıla gelindiğinde bile işler Roma’da olduğundan çok farklı değildi ancak asansörlerin ilk defa yolcu taşımada kullanılması 1743’li yıllara dayanmaktadır. Kral XV. Louis 1743’te kendisine bir asansör yaptırdı. Versailles sarayındaki asansörü ile birinci kattaki dairesinden ikinci kattaki metresinin dairesine çıkardı. O günlerde ona “uçan sandalye” dediler.
1750’li yıllara gelindiğinde asansörleri hareket ettirmek için insan ya da hayvan gücü yerine buhar gücü kullanılmaya başlandı. Bu asansörlerde buhar makinesi bir tamburu döndürüyor, asansör kabinini çeken halat da bu tamburun üzerine sarılıyordu. Buharla çalışan ilk asansörler 1754 yılında ABD’deki Hudson Nehri’nden buz kalıplarını çıkarmak için kullanıldı.
Asansör teknolojisi ilk gerçek gelişimini 19. yüzyılda yaşadı. 1800’lü yıllarda asansörün artık elle çalıştırılmasına gerek kalmadı. İki İngiliz mimar olan Burton ve Hormer 1823’te turistleri bir platformla yukarı çıkartıp Londra’nın manzarasını seyrettirmek için buharla çalışan “yükselen oda“yı inşa ettiler.
New York’lu Henry Waterman 1850 yılında asansör için “sabit halat sistemini” üretmesi ile tanınır. 1853’te ise Elisha Otis kablonun kopması durumunda boşluğa düşme ihtimalini ortadan kaldıran güvenlikli bir asansör tasarlar. ABD’li mucit Elisha Otis, gerektiğinde devreye girerek kabinin düşmesini engelleyecek bir emniyet freni icat ederek asansörleri insanlar için güvenli hâle getirdi. Otis, 1853’te, New York’ta düzenlenen bir fuarda icadına olan güvenini çok sayıda insanın karşısında kanıtladı. Buhar gücüyle çalışan ilk emniyetli yolcu asansörü 1857 yılında New York’ta çok katlı bir mağazaya kuruldu. Bu asansör bir dakikada beş kat çıkabiliyordu.
1867 yılında Edoux adında Fransız mühendis, uluslararası Paris sergisi münasebetiyle yeni bir kaldırma makinesi yaptı ve adını ASANSÖR (Ascenseur) koydu. Bu makine, ziyarete gelen misafirleri en yüksek noktaya kadar çıkartıp indiriyordu.1878 yılında yine Paris sergisinde Edoux asansör ile 62.5 metreye yüksekliğe çıkarmayı başardı.
İlk elektrikle çalışan asansör 1878 yılında Werner von Siemens tarafından üretildi. Elektronik asansörlerin güvenilirliği ve hızı ise Frank Sprague tarafından geliştirildi. 1889 yılında Paris'te açılan bir sergide ünlü fransız Mühendis Eiffel adını ölümsüzleştirdiği bir asansör kurdu ve insanlar zahmetsiz bu kuleye çıkararak Paris'i seyrettirdi. 1894’te ise asansöre düğmeli kumanda âleti konuldu. 1895 yılında mimar Frost ve Stutt asansöre kayış ve karşı ağırlık ekleyerek tasarımı geliştirdi.
Türkiye'de ilk asansör, 1892 yılında İstanbul’da Pera Palas Oteli'ne yapılmıştır. Fransız Mimar Alexander Valley tarafından inşa edilen bu asansör, 5 kişi/400 kg kapasiteli olup günümüzde hala kullanılmaktadır. Pera Palas Oteli'ndeki bu asansör,1892 Ekiminde, Paris'ten istanbul'a Orient Express treni ile gelen yolcuları katlara taşımak için inşa edilmişti.
Türkiye'nin ikinci asansörü ise 1907 yılında İzmir’de Nesim Levi tarafından yaptırılmıştır, ilk yıllarda buhar gücü ile çalışan asansör uzun yıllar hizmet verdikten sonra kullanılmamış ve İzmir Büyükşehir Belediyesi'ne bağışlanmıştır.
Günümüzde dünyadaki en hızlı asansör saatte 64km’ ye ulaşan hızı ile, Dubai şehrinde bulunan 830 metre yüksekliğindeki Burj Khalifa binasına kurulan asansördür.
Kim bilir belki de yakın bir gelecekte; yörüngedeki  uydulara yada uzay istasyonlarına hızlı ve güvenli ulaşım sağlayacak uzay asansörleri bile inşa edebiliriz.